Wiesław Lisowski

---

Życiorys

Nauka i studia

Wiesław Lisowski rozpoczął swoją edukację w Warszawie, gdzie ukończył szkołę powszechną, a następnie kontynuował naukę w Odessie, mieszając z wujem. Jego ścieżka akademicka związana była z Petersburgiem, gdzie początkowo uczęszczał na Wydział Elektryczny Instytutu Inżynierów Cywilnych. Po pewnym czasie przeniósł się na Wydział Architektury w petersburskiej Cesarskiej Akademii Sztuk Pięknych, gdzie uzyskał dyplom 31 marca 1918. Jego osiągnięcia zostały uhonorowane złotym medalem za projekt pałacu Sprawiedliwości w Petersburgu.

Praca

Po ukończeniu studiów przez kilka miesięcy pracował w Warszawie w Ministerstwie Robót Publicznych, gdzie zajmował się projektowaniem osiedla Żoliborz. Od 1 kwietnia 1919 roku osiedlił się w Łodzi, gdzie przez dziesięć lat pełnił funkcję architekta miejskiego. Jednocześnie prowadził Biuro Architektoniczne Budowy Gmachów Miejskich, które odpowiadało za realizację polityki budowlanej miasta. Dzięki jego pracy zrealizowano prawie 20 nowych budynków szkolnych.

15 czerwca 1929 roku opuścił etat w mieście, koncentrując się na projektowaniu niezależnie. Realizował różnorodne budynki użyteczności publicznej oraz mieszkalne, nie przestając mieszkać w Łodzi. W czasie okupacji niemieckiej ograniczenia zawodowe zmusiły go do pracy jako kreślarz w prywatnym biurze inżynieryjnym Niemca, Roberta von Rimszy.

Po zakończeniu wojny kontynuował projektowanie w Wojskowym Biurze Budowlanym do 1 listopada 1947 roku. Następnie pracował w Centrali Tekstylnej, a od 1 czerwca 1950 roku w Biurze Projektów Handlu Wewnętrznego aż do swojej śmierci. Wiesław Lisowski zmarł 16 września 1954 roku w Łodzi i został pochowany na cmentarzu Doły przy ul. Smutnej.

W małżeństwie z Zuzanną Estellą z Faszczewskich doczekał się dwóch córek: Ireny Marii i Marii Janiny oraz syna Jana, który urodził się 31 lipca 1929 roku i był inżynierem elektrykiem oraz biografem swojego ojca.

Twórczość

Ważniejsze obiekty zbudowane w Łodzi

W Łodzi znajduje się wiele istotnych architektonicznych dzieł, które powstały pod kierunkiem Wiesława Lisowskiego. Wśród nich można wyróżnić:

• kolonia budynków wojskowych przy ulicy Stefana Kopcińskiego, budowana od 1922 roku,
• budynki kolejowe przy dworcu Łódź Kaliska,
• sanatorium przeciwgruźlicze dla dzieci, które zrealizowano w Łagiewnikach w 1928 roku,
• schronisko dla półkolonii letnich w parku im. J. Poniatowskiego (1919) oraz w Parku 3 Maja,
• Łódzki Dom Kultury, który powstawał jako Dom-Pomnik im. Marszałka Józefa Piłsudskiego (1929-39),
• YMCA w adaptacji amerykańskiego projektu (1935-39) przy ul. Stanisława Moniuszki 4a,
• budynek dyrekcji Wydziału Kanalizacji i Wodociągów przy ulicy Gabriela Narutowicza oraz Wiliama Lindleya, która obecnie jest siedzibą rektora Uniwersytetu Łódzkiego,
• szpital im. prez. Ignacego Mościckiego przy ul. Zagajnikowej (obecnie im. Norberta Barlickiego przy S. Kopcińskiego), budowany w latach 1928-30, przez pewien czas był to największy szpital w mieście, dysponujący 600 łóżkami,
• szpital przeciwgruźliczy przy Rokicińskiej, 15 (obecnie nieistniejący),
• rozbudowa szpitala dla umysłowo chorych w Kochanówce (1929),
• Pomnik Straconych z lat 1905–1907 na Polesiu Konstantynowskim, przybierający formę kolumny z krzyżem (zniszczony przez hitlerowców) z 1923 roku,
• na Starym Cmentarzu przy ul. Ogrodowej w 1936 roku zaprojektował dwa pomniki nagrobne: T. Mogilnickiego i Przedpełskiej,
• w 1924 roku kierował przebudową sali na galerię sztuki w parku im. H. Sienkiewicza,
• Kościół i klasztor św. Elżbiety Węgierskiej w Łodzi,
• szereg domów mieszkalnych, w tym:
• miejski dom dla bezdomnych rodzin przy ul. Napiórkowskiego (dziś St. Przybyszewskiego) 76 (1928),
• 6 domów dla nauczycieli i pracowników szkół przy Drewnowskiej 88, Marysińskiej 2, Podmiejskiej 21 oraz Limanowskiego 126,
• pojedyncze domy dla prywatnych właścicieli, w tym: Radwańska 38, Nowo-Marysińska 4, Brzozowa 11, Franciszkańska 67 (dla Stowarzyszenia Kobiet), w rejonie Narutowicza róg Zagajnikowej (Kopcińskiego) oraz inne,
• wille, na przykład dla H. Brodzkiej przy Gdańskiej 79, a także dla jego własnej rodziny przy ul. Wierzbowej 28,
• kierował także budową części osiedla im. Montwiłła-Mireckiego na Polesiu Konstantynowskim (1928-29), za co dostał wyróżnienie poza konkursem.
• W zakresie obiektów oświatowych zrealizował głównie budynki szkolne, ale przed wojną i Miejski Dom Wychowawczy przy ul. Przędzalnianej 66, a po wojnie przedszkole dla 200 dzieci przy ul. Małachowskiego, obok Parku 3 Maja,
• z innych zrealizowanych obiektów wspomnieć należy:
• oczyszczalnię ścieków na Lublinku (1927-28) (budynek nie istnieje),
• łaźnię miejską na rogu ulic Wodnej 25 i Nawrot (1922-28),
• dom księży emerytów przy ul. Kaplicznej (dziś ul. Broniewskiego 1a) (1930),
• dom Akcji Katolickiej przy ul. Wólczańskiej 225,
• budynek, sala i kino dla Towarzystwa „Przyszłość” przy ul. Młynarskiej 31,
• Dom Ludowy Związku „Praca” przy Wodnym Rynku (obecnie pl. Zwycięstwa 13),
• sanatorium dla chorych na płuca w Chełmach (1930),
• sanatorium rehabilitacyjne na 100 łóżek w Wiśniowej Górze.

Budynki szkolne

W ciągu swojej kariery Wiesław Lisowski zaprojektował w Łodzi łącznie 11 budynków szkolnych, zrealizowano jednak 8 z nich. Te obiekty zasługują na szczególne wyróżnienie, jako że Łódź jako pierwsze miasto w niepodległej Polsce podjęła w 1919 roku uchwałę o powszechności nauczania, co oznaczało zapewnienie wszystkim dzieciom dostępu do szkół. W ciągu zaledwie 10 lat (1919–1929) zbudowano tu 11 budynków szkolnych, które łącznie dysponują 277 klasami oraz 13 salami gimnastycznymi, o całkowitej objętości wynoszącej około 235 000 m³.

Budynki szkół zrealizowane według planów Lisowskiego znajdują się między innymi:

• przy ul. Legionów 27 (obecnie budynek szkolnego schroniska młodzieżowego PTSM, 1922-24),
• na rogu ulic Nowo-Marysińskiej (obecnie ul. Stanisława Staszica) oraz Sikawskiej (obecnie ul. mjr. Sucharskiego, 1923–1924),
• przy ul. Cegielnianej 58 (obecnie ul. Stefana Jaracza 26, 1923–1924),
• przy ul. Drewnowskiej 88 (1923–1925),
• na rogu ulic Nowo-Targowej (obecnie Seweryna Sterlinga 24) i Południowej (obecnie ul. Rewolucji 1905 roku, 1923–1926),
• przy ul. Wspólnej 5/7 (1926–1930),
• przy ul. Aleksandrowskiej (obecnie ul. Limanowskiego 124, 1927–1932),
• przy ul. Łęczyckiej 23 (1927–1929).

Budowa szkoły przy ul. Kielma (obecnie ul. 1 Dywizji 16/18) rozpoczęła się w 1923 roku, lecz jej dokończenie miało miejsce po wojnie, co skutkowało zmianami względem pierwotnego projektu Lisowskiego.

Wszystkie te obiekty odznaczają się dążeniem do jak najbardziej funkcjonalnego i zgodnego z nowoczesnymi, obowiązującymi wówczas standardami ukształtowania (dobre doświetlenie sal lekcyjnych, przestronne korytarze z przestrzenią rekreacyjną, sale gimnastyczne z szatniami i natryskiem). (…) Jednocześnie ukształtowanie poszczególnych obiektów, jak też ich szata architektoniczna, dostosowane zostały do ich sytuacji. Wśród obiektów tych znajdujemy bowiem zarówno szkoły umiejscowione w śródmieściu, pośród zwartej zabudowy, jak i na obrzeżu centrum, na większych parcelach. Pierwsze z nich – do których zaliczyć należy szkoły przy ulicach Legionów i Jaracza – stawiane na stosunkowo niewielkich prostokątnych działkach, odznaczają się zwartą bryłą, wciśniętą między sąsiednie kamienice a ich wystrój architektoniczny oparty został na lekko zmodernizowanych formach klasycznych, nadających im wyraz surowej powagi, kontrastującej ze zróżnicowanymi formami sąsiedniej zabudowy śródmiejskiej. W szkole przy ul. Jaracza architekt wprowadził prostopadłe do gmachu głównego skrzydło, biegnące wzdłuż bocznej granicy posesji, mieszczącej salę gimnastyczną. Na podobnej prostokątnej wydłużonej działce, choć poza ścisłą śródmiejską zabudową, usytuowany został budynek szkolny przy ul. Limanowskiego, który został zakomponowany w nietypowy sposób. Od frontu usytuowano budynek mieszkalny dla pracowników, następnie salę gimnastyczną, a dopiero w głębi rozciągnięty wzdłuż zachodniej granicy posesji budynek szkolny.

Obiekty zbudowane poza Łodzią

Lisowski pozostawił swoje ślady także poza granicami Łodzi. Jego dzieła obejmują:

• gmach Polskich Zakładów Optycznych w Warszawie, usytuowanym przy ul. Grochowskiej 318 (1937-38),
• domy mieszkalne w Warszawie przy ul. Słupeckiej 2a oraz Wierzbowej 34,
• gmach Towarzystwa „Przezorność” w Częstochowie,
• przebudowę pałacu Piescha na szpital zrealizowaną w Tomaszowie Mazowieckim,
• kaplicę w Osinach (1930-33),
• kościół w Głownie (1923-30).

Varia

W roku 1920 Wiesław Lisowski wykonał dyplom oraz pieczęć Honorowego Obywatela m. Łodzi dla Józefa Piłsudskiego.

Opinie

Zdobienia budynków autorstwa Wiesława Lisowskiego (…) charakterystyczne dla nurtu »art deco« panującego w sztuce polskiej w końcu lat dwudziestych obecnego stulecia. Bogata i różnorodna twórczość Wiesława Lisowskiego w okresie międzywojennym (…) wykazuje pewne charakterystyczne prawidłowości. Zauważalna jest wyraźna ewolucja od form swobodnie historyzujących, o cechach „swojskich”, ku formom klasycznym – dominującym w połowie lat dwudziestych poprzez motywy stylu »art deco« z alt około 1927–1930, ku architekturze funkcjonalistycznej, jaka zaczyna dominować po 1930 roku. Jest to droga, jaką przechodzi w tym okresie polska architektura, i której znamienne odbicie odnajdujemy w twórczości architekta miejskiego Łodzi. (…) Dorobek twórczy Wiesława Lisowskiego i jego działalność na stanowisku architekta miejskiego sprawiają, że bez wątpienia możemy go uznać, obok innego twórcy tamtej epoki – Józefa Kabana-Korskiego, za najwybitniejszego architekta Łodzi międzywojennej.

Krzysztof Stefański

---

Oceń: Wiesław Lisowski

---